άπαρτχαϊντ

(apartheid). Η πολιτική των φυλετικών διακρίσεων και του συστηματικού διαχωρισμού της λευκής μειονότητας από τον υπόλοιπο –μαύρο κυρίως– πληθυσμό, που εφαρμόστηκε στη Νότια Αφρική (σημ. Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία). Η λέξη απαρτχάιντ στα αφρικάανς, τη γλώσσα των λευκών της Νότιας Αφρικής, σημαίνει (φυλετικός) διαχωρισμός. Η χρήση του όρου κατοχυρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940, αλλά ήδη από το 1911 ο μαύρος πληθυσμός είχε διά νόμου χαμηλότερους μισθούς από τους λευκούς και απαγορευόταν να έχει ιδιοκτησία. Με το καθεστώς του α., η μαύρη πλειονότητα της χώρας αποστερήθηκε κάθε δικαιώματος, ζούσε σε ειδικές περιοχές, δεν μπορούσε να ψηφίζει, ενώ απαγορεύονταν και οι μεικτές σχέσεις λευκών-μαύρων. Προσπαθώντας να διατηρήσουν τον χαρακτήρα της προνομιούχας μειοψηφίας οι λευκοί Αφρικάνερς, απόγονοι των παλαιών Ολλανδών αποίκων, επέβαλαν μια αυστηρή αμυντική νομοθεσία, με διάφορους νόμους που επεδίωκαν να περιορίσουν τους ιθαγενείς σε περιοχές όπου θα εξακολουθούσαν να εφαρμόζουν τις συνήθειές τους: ίδρυση εστιών Μπαντού με σχετικό νόμο (Native Land Act) το 1913, συγκέντρωση των διαφόρων φυλών σε συνοικίες ειδικά καθορισμένες γι’ αυτές στις πόλεις το 1950 (γκέτο), απαγόρευση στους έγχρωμους να εργάζονται ως ειδικευμένο προσωπικό στη βιομηχανία (Color Bar), περιορισμός των πολιτικών δικαιωμάτων των ιθαγενών. Ο διαχωρισμός επεκτεινόταν ακόμα και στην είσοδο στα ξενοδοχεία και στα δημόσια κέντρα, στην από κοινού χρήση μεταφορικών μέσων και στη φοίτηση στα σχολεία. Μπροστά στην καθολική σχεδόν αντίθεση της παγκόσμιας κοινής γνώμης, οι λευκοί αναγκάστηκαν να μετονομάσουν τα φυλετικά μέτρα τους σε πολιτική χωριστής ανάπτυξης. Σύμφωνα με αυτή την πολιτική, οι κοινότητες Μπαντού θα μπορούσαν να οργανώσουν την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας τους με βάση τον σεβασμό των παραδόσεών τους σε περιοχές που θα ήταν αυτόνομες. Έτσι ιδρύθηκαν τα Μπαντουστάν (ή μαύρα κράτη), με πρώτο το Τράνσκεϊ, τα οποία σήμερα δεν υπάρχουν πλέον. Η πολιτική του α. προκάλεσε πολλές διεθνείς αντιδράσεις και οδήγησε τη Νότια Αφρική εκτός Βρετανικής Κοινοπολιτείας, το 1961, καθώς και στην επιβολή διεθνών κυρώσεων εναντίον της. Διαδοχικές αποφάσεις της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ διακήρυξαν ότι το α. είναι αντίθετο προς τον Χάρτη του ΟΗΕ και επισήμαναν τον κίνδυνο που εγκυμονούσε για την ειρήνη και την ασφάλεια· διέταξαν, τέλος, την κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής να εγκαταλείψει το α. και να εγκαινιάσει μέτρα κατάλληλα που θα οδηγούσαν στην ισότητα και αρμονική συμβίωση των διαφόρων φυλών. Η Νότια Αφρική αντιμετώπιζε τις αποφάσεις του OHE ως επέμβαση στα εσωτερικά της και επί δεκαετίες αρνιόταν να τις εφαρμόσει. Την ίδια πολιτική ακολουθούσε και η Ροδεσία, η σημερινή Ζιμπάμπουε, η οποία όμως εγκατέλειψε την πολιτική του α. το 1978. Τα Ηνωμένα Έθνη, στην προσπάθειά τους να πιέσουν τη χώρα να καταργήσει τις φυλετικές διακρίσεις, επέβαλαν οικονομικό εμπάργκο, το οποίο εφάρμοσαν τα περισσότερα κράτη. Αντιδράσεις, βέβαια, υπήρχαν και στο εσωτερικό της χώρας, οι οποίες έρχονταν πάντα αντιμέτωπες με την καταστολή από το καθεστώς. Χαρακτηριστική ήταν η σφαγή των μαύρων μαθητών του Σοβέτο που ζητούσαν την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, τον Ιούνιο του 1976. Οι πιέσεις αυτές σιγά-σιγά κλόνισαν το καθεστώς του α. και μεταξύ 1990-93 καταργήθηκαν σχεδόν όλοι οι νόμοι που επέβαλαν τον φυλετικό διαχωρισμό. Συγκεκριμένα, στις 17 Ιουνίου 1991 η βουλή της Νότιας Αφρικής ακύρωσε τη νομοθεσία που επέβαλε τις φυλετικές διακρίσεις (Population Registration Act). Οι λευκοί Νοτιοαφρικανοί, με δημοψήφισμα που έγινε τον Μάρτιο του 1992, ενέκριναν την πολιτική του Φρεντερίκ Ντε Κλερκ για φιλελευθεροποίηση. Οι πρώτες ελεύθερες πολυφυλετικές εκλογές στη Νότια Αφρική έγιναν το 1994 και πρώτος πρόεδρος της χώρας εξελέγη ο αγωνιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Νέλσον Μαντέλα. Ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ, αμέσως μετά την εκλογή του στη θέση του προέδρου της Νότιας Αφρικής, το 1989, προχώρησε στην κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων. Το απαρτχάιντ αποτελεί πια παρελθόν για τη χώρα που το είχε ανακηρύξει σε θεμέλιο λίθο της πολιτικής της.

* * *

(apartheid, λ. αφρικανική)

οι φυλετικές διακρίσεις στη Νότια Αφρική, ο διαχωρισμός των ανθρώπων ανάλογα με το χρώμα τους (οι λευκοί και οι άλλοι).

[ΕΤΥΜΟΛ. Ξεν. όρος. Πρβλ. αγγλ. apartheid < apart (< γαλλ. a part) «διαχωρισμένος, με τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά» + -heid (πρβλ. -hood, αγγλ. επίθημα που δηλώνει κατάσταση, χαρακτηριστικό, είδος κ.ά.)].